Bioróżnorodność – czym jest i dlaczego warto walczyć o jej zachowanie?
Bioróżnorodność jest największym skarbem ludzkości, ale od dłuższego czasu to człowiek stanowi dla niej największe zagrożenie. Czym jest bioróżnorodność, od czego zależy, co sprawia, że jest tak ważna i jak ją chronić? Co każdy z nas może zrobić, by zapobiec jej utracie?
Bioróżnorodność – co to właściwie znaczy?
Bioróżnorodność, zwana też różnorodnością biologiczną albo bogactwem gatunkowym, oznacza zróżnicowanie życia na Ziemi na wszystkich jego poziomach: genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym. Termin ten obejmuje zarazem zmienność form życia, czyli dynamikę ewolucji w ekosystemach.
Bioróżnorodność gatunkowa
Bioróżnorodność gatunkowa oznacza różnorodność żyjących istot. Zwykle określa się ją poprzez liczbę gatunków występujących na danym obszarze. Na przykład w Kolumbii i Kenii egzystuje ponad 1000 gatunków ptaków lęgowych, podczas gdy w Polsce odnotowano 164 gatunki. Na rafie koralowej w północnej Australii żyje 500 gatunków ryb, podczas gdy na skalistym wybrzeżu Japonii zaledwie 100 gatunków. Ze względu na warunki sprzyjające wzrostowi roślinności tropiki charakteryzują się większą różnorodnością gatunkową niż regiony o umiarkowanym klimacie.
Wyróżniamy bioróżnorodność wewnątrzgatunkową, związaną ze zmiennością genetyczną osobników tej samej populacji oraz międzygatunkową, odnoszącą się do liczby, charakteru i względnego znaczenia żyjących między sobą gatunków.
Bioróżnorodność genetyczna
Bioróżnorodność genetyczna dotyczy zróżnicowania genetycznego populacji danego gatunku, a w związku z tym również jego cech fizycznych i biologicznych. Jej źródłem są mutacje genetyczne, wynikające z adaptacji do odmiennych warunków środowiskowych oraz rozmnażanie płciowe.
Największą pulę genową mają gatunki szeroko rozpowszechnione, czego typowym przykładem jest człowiek – żyjąc w różnych strefach geograficznych, wykształcił szereg przystosowań, np. duża ilość melaniny w skórze ludzi zamieszkujących obszar równika.
Bioróżnorodność ekosystemowa
Bioróżnorodność ekosystemów, czyli powiązanych wzajemnie zespołów organizmów, dotyczy zróżnicowania siedlisk je zamieszkujących i interakcji gatunków między sobą nawzajem oraz środowiskiem. Oceany, pustynie, lasy itd. – każdy ekosystem ma swoje charakterystyczne cechy,
Gatunki i sposoby funkcjonowania
Niewielu ludzi zdaje sobie sprawę z tego, że również ich własne ciało stanowi ekosystem! Żyje w nim niemal tyle samo bakterii, ile komórek je buduje (same tylko jelita może zamieszkiwać 100 miliardów drobnoustrojów).
Czynniki wpływające na bioróżnorodność
Podstawowy wpływ na bioróżnorodność mają procesy ewolucyjne, które zmieniają tempo wzrostu, rozmnażania i wymierania organizmów w czasie. Nawet niewielkie zmiany temperatury powietrza, wzorców opadów czy jakości gleby potrafią zaburzyć funkcjonowanie populacji (populacją nazywamy grupę osobników tego samego gatunku, żyjących na tym samym obszarze geograficznym, które się ze sobą krzyżują). Ponieważ każda populacja odgrywa jakąś rolę w ekosystemie, np. stanowiąc pokarm dla populacji innego gatunku, wymarcie nawet jednego z nich pociąga za sobą nieodwracalne szkody.
Im mniejszą liczebność i bardziej ograniczony zasięg geograficzny ma dana populacja, tym większe prawdopodobieństwo jej wyginięcia. Przykładem takiego gatunku jest wpisany do Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych orangutan sumatrzański, występujący wyłącznie w pozostałościach naturalnych lasów na północy wyspy. Niemniej obecnie nawet gatunki o szerokim zasięgu występowania są narażone na eksterminację – w takiej sytuacji znajduje się niezbędny dla zachowania prawidłowego stanu raf koralowych żółw szylkretowy, którego liczebność dramatycznie spadła za sprawą popytu na jego muszle i mięso.
Istnieje wiele czynników, oddziałujących na bioróżnorodność, z których wiele wynika z bezpośredniej działalności człowieka. Najistotniejsze to:
· Zmiany zachodzące w siedlisku
· Zmiany klimatu
· Obecność gatunków inwazyjnych i epidemie
· Nadmierna eksploatacja środowiska
· Zanieczyszczenie środowiska
W przeszłości największy wpływ na różnorodność biologiczną we wszystkich ekosystemach miały zmiany w siedlisku i użytkowaniu ziemi (przede wszystkim dlatego, że naturalne przestrzenie przeznaczane były na użytki rolne, budowę miast i dróg). Obecnie największe niebezpieczeństwo stanowią zmiany klimatu i zanieczyszczenie środowiska, do których istniejące gatunki nie są w stanie się przystosować, przez co wymierają.
